سیستم مالیاتی افغانستان: چالش ها، فرصت ها و راه حل ها

عبدالبصیر عمر شاه خیل

محقق دکتورای اقتصاد و تجارت بین الملل

مالیات یکی از منابع اساسی درآمد امارت اسلامی افغانستان است. در افغانستان، اهمیت جمع آوری مالیات به دلیل نیاز فزاینده به خود اتکایی/خود بسندگی مالی کشور افزایش یافته است. اگرچه قوانین مالیاتی مختلفی در این زمینه وضع شده است، اما نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در مقایسه با کشورهای همسایه پایین است. سیستم مالیاتی افغانستان یک میکانیسم کلیدی برای ایجاد عواید امارتی و حمایت از توسعه اقتصادی کشور است. با این حال تلاش‌ها برای ارتقای نظام، چالش‌های متعدد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نباید مانع کارایی این سیستم شود. هدف این نوشته ارائه معلومات کوتاه در باره ساختار مالیاتی فعلی افغانستان، تحلیل های اولیه و ارائه راه حل های عملی برای بهبود آن است.  در برخی کشور های جهان اجرای ضعیف قوانین در ادارات مالیاتی، فساد اداری در سیستم عملی مالیاتی و محدودیت‌های ظرفیتی نهاد های مالیاتی از موانع اصلی فرا راه این سیستم هستند. با این حال، در افغانستان یکپارچگی تکنالوژیک، گسترش آموزش مالیاتی به کارکنان مالیاتی و مردم و حمایت از سکتور خصوصی فرصت های ارزشمندی برای اصلاحات ایجاد می کند.

ساختار سیستم مالیاتی افغانستان

سیستم مالیاتی افغانستان تحت اداره وزارت مالیه و ریاست عواید افغانستان فعالیت می‌کند و بر اساس قوانین مختلفی از جمله قانون مالیات بر عایدات مصوب سال 1387، قانون اداره امور مالیات مصوب سال 1394، قانون مالیه بر افزش افزوده مصوب سال 1395 و اسناد تقنینی پس از آن تنظیم شده است.

اجزای مالیات افغانستان

اجزای اصلی مالیات در افغانستان عبارت‌اند از:

• مالیات بر عایدات افراد و شرکت‌ها.
• مالیات بر عواید تجارتی.
• مالیه بر ارزش افزوده.
• محصولات گمرکی.
• مالیات‌های شاروالی و املاک.

مزایای مالیات بر عایدات

در اینجا مهم‌ترین مزایای مالیات بر عایدات به‌طور خلاصه ارائه میشود:

• مالیات بر عایدات یکی از منابع ثابت و پایدار تأمین بودجه امارت اسلامی افغانستان است که برای تمویل پروژه‌های زیربنایی، خدمات عامه و انکشاف کشور به‌کار می‌رود.
• با جمع‌آوری مؤثر مالیات، دولت می‌تواند استقلال مالی بیشتری کسب کرده و کمتر به کمک‌های بین‌المللی وابسته باشد.
• چون این مالیات بر اساس اندازه درآمد اشخاص یا شرکت‌ها وضع می‌شود، افرادی که درآمد بالاتری دارند سهم بیشتری پرداخت می‌کنند که این باعث برقراری عدالت اجتماعی می‌شود.
• برای پرداخت مالیات، افراد و شرکت‌ها باید حساب‌های خود را واضح و دقیق نگه دارند که این باعث شفافیت مالی در جامعه می‌گردد.
• اخذ مالیات از عایدات می‌تواند باعث کاهش مصرف های غیرضروری و در نتیجه کنترل تورم در بازار شود.
• امارت اسلامی افغانستان می‌تواند از طریق تغییر نرخ مالیات بر عایدات، اقتصاد را تنظیم و مدیریت کند (مثلاً در شرایط رکود یا رونق اقتصادی.
• افراد و شرکت‌هایی که در بخش رسمی فعالیت دارند، مالیات پرداخت می‌کنند و از مزایای قانونی و حمایتی نیز بهر‌مند می‌گردند.

پیشنهادات

اکنون بصورت کوتاه پیشنهاداتی ارائه میشوند که با تطبیق آن میتوان یک نظام مالیاتی منظم و عادلانه داشت از جمله تامین بودجه ملی، آزادی مالی و عدم وابستگی به کمک های بیرونی، تامین عدالت اجتماعی- اقتصادی، شفافیت مالی، کنترول تورم، تنظیم وضع اقتصادی و حمایت از سکتور خصوصی در کشور:

• تقویت ادارات مالیاتی.
• پیاده سازی سیستم های دیجیتال شفاف برای ثبت و پرداخت مالیات.
• ارتقای ظرفیت کادری اکادمی گمرکات و مالیات از طریق استخدام استادان مسلکی با تحصیلات تکمیلی مرتبط از طریق امتحان ملی شفاف.
• برگزاری دوره های آموزشی جامع برای کارکنان مالیاتی و مردم.
• ایجاد اعتماد مردم از طریق شفافیت در استفاده از درآمدهای مالیاتی.
• استفاده از تجارب منطقه ای و بهترین شیوه ها برای اصلاح نظام مالیاتی.